Whakarongo Ki Te Ua

Ka whakahui tēnei ngohe i ētahi pūkenga matua, pērā i te mahi ngātahi, te āta arotahi atu, me tētahi o ngā tikanga hauora matua e rima, ko te ‘āro’.

Ko te akiaki i te tamaiti ki te aro atu ki ngā mea paku tonu, ā tēnā, mā te whakarongo ki ngā oro e pāoro ana i tō ao he mea āwhina ki te tamaiti ki te huritao i ōna ‘wheako’ - ko te wheako o te noho mauritau tonu. Nō reira, ko tēnei te tīmatanga o ngā tikanga whakatau mauri - te whakatū - te whakatau - te whakatā - te whakaaro.

He mea mārama tēnei ngohe ki ngā tamariki nō Hāmoa, ngā tamariki Māori rānei i te mea ko te putanga atu o ngā oro - he mea whakahirahira ki ngā momo kanikani ahurea, ki te haka hoki. Ki te tautohu koe e noho āhuru ana taua hunga ki tēnei ngohe, me tono pea rātou, ki arataki i te ngohe, ki te arataki rānei i te toronga o tēnei ngohe (mā te waihanga i tā rātou ake kanikani, tā rātou ake haka rānei, mā te whakaako rānei i tētahi ki te akomanga, e mōhio kē ana rātou).

Me whakamārama atu, ko tēnei ngohe he mea waihanga i te horanga-oro. Ko te horanga-oro he mea kaha whakamahia ki te atamira - me whakaaro mō te mahi a ngā kiriata ki te ‘whakatau i te horopaki’. I mua i te putanga mai o tētahi kaiwhakaari, ki te taki rānei i tētahi āhuatanga whakamatakū, tētahi āhuatanga whakahihiko, ka rerekē te whitinga rama, te pūoro, te oro rānei. He nui ngā āhuatanga ka whakatauria i te āhua noa o te horanga-oro.

Tonoa ngā tamariki ki te whakaaro mō ngā momo oro, mā taua oro anake ka whakatauria e te tangata ngā mahi e mahia ana, te wāhi rānei e tū ana koe, hei tauira: Te ngakeke o te kuaha, te haruru o te papakinga tai.

Ehara i te mea nā te horanga-oro te horopaki katoa e hura, engari he nui anō ngā tīwhiri, inā noa atu te tūwāhi.

Me whakamōhio atu hoki ki ngā tamariki, arā ētahi oro ka whakatau i te mauri o te tangata - pātai atu ki a rātou mō ngā oro whakatau mauri ki a rātou.

E whai ake, whakamōhio atu ki a rātou ka ngana ki te waihanga i tētahi horanga-oro mā ō rātou tinana me te papa anake. Ko te horanga-oro tuatahi ka waihangahia e rātou ko te oro o te ua, tērā pea he marangai hoki - te oro e rangona ana ina e noho āhuru ana ki roto, whakarongo ai ki te oro o te huarere, o te karawhiunga o Tāwhirimātea.

Me whakamōhio ki ngā tamariki kia kaua ngā oro e puta i te waha, ka puta i ētahi atu ara kē. Mā te akomanga katoa te marangai e waihangahia.

Tonoa ngā tamariki ki te noho ki te porowhita, ki te papa. Ka whai wāhi pea ētahi o ngā tamariki ki tētahi wāhi e noho tau ana rātou ki waho atu o te porowhita, engari kia pā pai te ngohe ki te katoa, kāore he mea i tua atu i te porowhita.

Ki te hiahia he ara anō ki te whakatau i ō rātou mauri, ka tonoa pea rātou ki te āta whakangā ki te puku, ka pupuri, ka kaute ki te whā, ā, ka tukuna. Ka pēnei tonu kia tau ai te mauri o te akomanga.

Tuatahi, me haratau tahi ētahi o ngā oro:

• Āta pato i tētahi mati ki te kapu o te ringa kia rongo ai i te ua kōpatapata.
• Mirimiria ngā kapu o ngā ringaringa kia rongo ai i te pupuhinga hau.
• Patopatohia te kapu o te ringa ki ō matimati e whā, pakepakē ana o matimati rānei kia rongo ai i te ua tātā.
• Mā te pakipaki i ngā ringaringa ka rangona te marangai, te whatitiri rānei.
• Mā te paki i ō rātou iohere kātere, ō rātou rekereke rānei ki te papa ka kaha anō ake te pāpā o te whatitiri.

Me whakamārama atu ko te keokeonga tēnā, ā, me hoki tonu ki raro i te poutama ki te ua kōpatapata. Me mahi ngātahi koutou katoa, ka whāia koe e rātou.

Kātahi ka mea atu, ka whakaritea i tētahi ngaru oro, ka tīmata ki tētahi, ko te kaiārahi, ā, ka whāia te akomanga ki te tangata ki tō rātou taha matau. Ā, ka hoki atu anō te ia ki te kaiārahi, ka panoni ia i te oro.

Me whakamōhio atu ki ngā tamariki ki te āta mātaki i te tangata ki tō rātou taha matau, kaua ko te kaiārahi. Ka whāia te mahi me te oro o te tangata ki tō rātou taha matau.

Me āta whakapiki e te kaiārahi ki te marangai - kia rua ngā huringa o ngā oro mārire (arā ko te patopato, ko te pakepakē te mea te mea) i mua i te pikinga atu ki ngā oro hoihoi (ko te whatitiri). Ki te whakaoti ka heke whakararo i te poutama mai i te marangai ki te ua kōpatapata.

Ka mutu tā rātou piki me te heke o te poutama marangai, ka pātai atu ki a rātou mō ngā āhuatanga i puta atu ai ki a rātou:

• E pēhea ana rātou kua maoa kētia te marangai?
• I ō rātou whakaaro, he tika? I waihangahia e rātou i te horanga-oro o te marangai?
• He aha anō atu he momo oro ka taea, kia pono ake ngā oro? Hei tauira, mā te tū, mā te takahi i ngā waewae, mā te patupatu ki te papa rānei. Ki te hiahia whakahihiko i te akomanga, ka tonoa rātou ki te āta tūoma (he mea whakamahi ki te Mau Taiaha hei tauira o te ua, ko te tīpatapata - ‘ka tutū te puehu, ka heke te ua’).

Tukuna kia rima minetu ki te akomanga ki te whakarite i tētahi horanga-oro anō. Ka whakamātauria pea ko:

• Tātahi.
• Te hau e pupuhi ana ki ngā rākau - ka uru atu hoki pea ko te whakataukī nei: Hokia ki ngā maunga kia purea e ngā hau a Tawhirimatea.
• He mōro, he wāhi toa tāuhi.
• He āwhā oneone.
• He rara hoiho (me uru hoki ko te patu i te poho).

Mēnā he tamaiti nō Hāmoa kei tō akomanga, uia tētahi kia kite ai mēnā e mōhio ana ia i te fa’ataupati, i te sāsā rānei, ā, mēnā e pīrangi hoki ana ia ki te whakaako ētahi nekehanga ki te akomanga, tērā rānei, ka whakamahia ēnei kiriata poto hei mea āwhina:

• He Fa'ataupati - Samoan Slap Dance
• He Sāsā - Samoan Sasa
• He kiriata Sāsā tohutohu - Instructional Samoan Sasa Dance

Me ngana ki te whakarite i tētahi horanga-oro e taea ai te uru atu ki te whakaaturanga kura e haere ake nei, ka whakarite rānei he horanga-oro ki te katoa o te kura i te hui kura e haere ake nei.

Rata pai ana mātou ki ‘Africa’ kua whakaatuhia ki te Taurima Pūoro ki Ōtautahi!